”Weet je zeker dat hij/zij het zo bedoelde?” Dat is victim blaming. Een negatieve reactie of beschuldiging die volgt op een onthulling van misbruik. De gevolgen van victim blaming kunnen grotere schade achterlaten dan het misbruik zelf. Vandaar dat het gevolg van victim blaming ook wel de the second rape wordt genoemd. De tweede verkrachting. Hoe zit dat? En wat zijn de gevolgen van victim blaming?
Onterechte schuldgevoelens
Veel slachtoffers van (seksueel) misbruik worstelen met intense schuldgevoelens, zelfs wanneer ze rationeel begrijpen dat ze geen schuld dragen. Maar waarom voelen zij dit zo sterk? Een mogelijke verklaring is dat self-blaming slachtoffers een gevoel van controle geeft. Door zichzelf de schuld te geven, kunnen ze het idee creëren dat ze in de toekomst misbruik kunnen voorkomen. Dit biedt een gevoel van controle en veiligheid, hoe onterecht dat ook is.
Een andere psychologische verklaring is dat kinderen die misbruik ondergaan, vaak afhankelijk zijn van de pleger, bijvoorbeeld een ouder. Door de schuld bij zichzelf te leggen, kunnen ze hun pleger blijven zien als een ‘goede’ persoon, wat hen helpt om in een afhankelijke situatie te overleven.
De rol van de pleger in schuldgevoelens
Veel schuldgevoelens bij slachtoffers zijn doelbewust veroorzaakt door de pleger. Om te voorkomen dat het slachtoffer over het misbruik spreekt, gebruikt de pleger vaak verbale dreigementen (“Als je het vertelt, dan …”) of misleiding (“Dit is ons geheimpje”). Hierdoor voelt het slachtoffer zich verantwoordelijk voor het misbruik en de gevolgen ervan.
Dat deze manipulatie effectief is, blijkt uit onderzoek: een op de drie mannelijke slachtoffers en een op de vier vrouwelijke slachtoffers heeft het misbruik nooit aan iemand verteld. Degenen die het wél onthullen, doen dit vaak pas op latere leeftijd.
Victim blaming door omstanders
Het zijn niet alleen plegers die slachtoffers de schuld geven. Ook omstanders doen dit regelmatig. Onderzoek toont aan dat 75% van de slachtoffers minstens één negatieve of beschuldigende reactie krijgt na onthulling. Vaak worden slachtoffers als naïef of onvoorzichtig bestempeld, alsof zij verantwoordelijk zijn voor wat hen is overkomen.
De neiging tot victim blaming kan worden verklaard door de just-world-theorie. Mensen willen geloven in een rechtvaardige wereld waarin iedereen krijgt wat hij of zij verdient. Dit leidt tot de overtuiging dat slachtoffers hun leed zelf hebben veroorzaakt. Hierdoor kunnen omstanders zich blijven vasthouden aan het idee dat zij zelf veilig zijn, zolang ze maar ‘slimme’ keuzes maken.
Wat is het gevolg van victim blaming?
Victim blaming kan diepgaande gevolgen hebben. Het kan ertoe leiden dat slachtoffers zich verder terugtrekken, geen hulp zoeken en langer met hun trauma blijven rondlopen. In sommige gevallen kan het zelfs schadelijker zijn dan het misbruik zelf. Daarom wordt het ook wel de second rape genoemd: een tweede traumatische ervaring, veroorzaakt door het ongeloof en de veroordeling van anderen.
Victim blaming komt vaker voor dan gedacht. Daarnaast heeft het een negatieve invloed op de verwerking van seksueel misbruik.
Conclusie
Iedereen kan slachtoffer worden van seksueel misbruik. Victim blaming zegt meer over de angst en behoefte aan controle van de beschuldigers dan over het slachtoffer zelf. Door bewustwording en educatie kunnen we bijdragen aan een meer ondersteunende samenleving, waarin slachtoffers de erkenning en hulp krijgen die ze verdienen.
